دروغ گفتن
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای:
برگرفته از دروس بیست‌ویکم و بیست‌ودوم از جلد دوم رساله‌ی آموزشی احکام و مسائل شرعی:
- کذب، عدم مطابقت خبر با واقع است.
- شوخی کذب و دروغ دو صورت دارد:
۱) گاهی خبری خلاف واقع می‌دهد و مقصودش از آن خبر این است که افراد را بخنداند؛ مثلاً به کسی می‌گویند: «شما امروز ناهار منزل فلانی مهمان هستید» و مخاطب آنجا می‌رود و می‌بیند خبری نیست. عده‌ای که این صحنه را می‌بینند یا بعد از مراجعه آن فرد متوجه می‌شوند، می‌خندند. در این اِخبار، هزلی وجود ندارد، بلکه خبر خلاف واقعی داده می‌شود. لکن مقصود این است که مخاطب، این خبر را جدّی بگیرد و به دنبال آن برود. این مسلّماً حرام است...
۲) در نوع دوّم از انواع هزل، خبر کذبی داده نمی‌شود، بلکه خود کذب، شوخی و هزل است؛ مثل لطیفه و اصطلاحا جوک‌هایی که بین مردم متداول است؛ مثلاً از زبان حیوان یا از زبان شاگرد و استاد یا پدر و پسر چیزی را نقل می‌کنند که خلاف واقع هم است؛ این نوع از هزل حرام نیست.
حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی:
- برگرفته از استفتائات جدید، ج۲، سؤالات ۷۴۵ تا ۷۴۷: هر سخنى را که انسان بر خلاف واقع بگوید، دروغ است و از گناهان کبیره محسوب مى‌شود. / در مورد اصلاح ذات‌البین، یا نجات دادن جان مسلمان، یا امور مهمّه دیگر، دروغ گفتن جایز و گاهى واجب مى‌شود. / در صورتى که از طریق توریه امکان خلاصى از دروغ باشد، احتیاط واجب آن است که از این راه استفاده کنند.
- استفتائات جدید، ج۳، سؤال۴۹۰: امروزه از افراد زیادى دروغ مى‌شنویم، و هنگامى که نهى از منکر مى‌کنیم مى‌گویند: «شوخى کردیم!» یا مى‌گویند: «دروغ مصلحتى است!» لطفاً بفرمایید دروغى که به شوخى باشد چه حکمى دارد؟ و دروغ مصلحتى چیست؟
جواب: در صورتى که مخاطب بفهمد قصد جدّى ندارد و شوخى مى‌کند، دروغ محسوب نمى‌شود، و دروغ مصلحتى آن است که دروغ، مصلحت مهمترى از راست گفتن داشته باشد; مانند دروغ گفتن براى اصلاح ذات‌البین.
حضرت آیت‌الله سیستانی:
پرسش و پاسخ سایت رسمی معظم‌له با موضوع «دروغ»:
پرسش: لطفا احکام دروغ گفتن را به‌طور مفصل توضیح دهید، کجاها دروغ گفتن جایز است و کجاها جایز نیست؟
پاسخ: دروغ حرام است ومقصود از آن سخنی است که بر خلاف واقع باشد اگر به‌صورت جدی گفته شود یا به‌صورت شوخی ولی شوخی بودن آن معلوم نباشد. و به احتیاط واجب باید از دروغ به شوخی که شوخی بودن آن معلوم است اجتناب گردد. ولی جایز است سخنی را به شوخی بگوید که به‌صورت ظاهر، خبر باشد ولی او قصد اخبار و حکایت از واقعیتی را نداشته باشد.
و همچنین جایز است توریه کند یعنی سخنی را بگوید که ظاهر آن معنایی را می‌رساند که خلاف قصد او است و معنایی را که قصد کرده دروغ نیست، هر چند خلاف ظاهر باشد. و همچنین جایز است دروغ در مورد دفع ضرر از خود یا از مؤمنی دیگر بلکه قسم خوردن بر آن نیز جایز است. و جایز است دروغ در مورد اصلاح بین مؤمنین ولی به احتیاط واجب در این دو مورد، تا توریه ممکن است دروغ نگوید.
و از موارد دروغ، وعده دادن با اراده خلاف آن است، و این کار حرام است. و بنا بر احتیاط واجب مرد به همسر خود نیز نباید وعده خلاف دهد. و اگر انسان به کسی وعده‌ای داد به احتیاط واجب باید به آن عمل کند مگر اینکه در ضمن وعده دادن ان‌شاءالله بگوید و آن را مقید به اراده خداوند و امثال آن کند.