تدبیر و مصلحت در فصول چهارگانه سال
امام صادق(ع): سپس درباره بالا آمدن و پایین رفتن خورشید (تغییر زاویه تابش) برای پدید آمدن این فصول چهارگانه و تدبیر و مصلحتی که در آن نهفته است، بیندیش:
در زمستان حرارت (و انرژی) به درون درختان و گیاهان باز میگردد تا مواد لازم برای میوهها در دل آنها ساخته شود؛ هوا متراکم شده و ابر و باران پدید میآید و بدن جانوران، سخت و نیرومند میگردد.
در بهار آن موادِ ذخیرهشده در زمستان، به حرکت درمیآیند و خود را نشان میدهند؛ در نتیجه گیاهان سر از خاک برمیآورند، درختان شکوفه میدهند و غریزه حیوانات برای جفتگیری برانگیخته میشود.
در تابستان هوا گرم و سوزان میشود؛ در نتیجه میوهها میرسند، فضولات و مواد زائد بدن (از طریق عرق کردن) تحلیل میرود و سطح زمین خشک و آمادهی ساختوساز و فعالیتهای انسانی میگردد.
در پاییز هوا صاف و باطراوت میشود، بیماریها از میان میروند و بدنها به سلامت و اعتدال میرسند؛ شبها بلند میشوند تا بهواسطهی طولانی بودنشان، بخشی از کارها (یا استراحت بیشتر) در آنها ممکن شود و هوا دلپذیر میگردد.
در این تغییرات، مصالح دیگری نیز وجود دارد که اگر بخواهم همه را به دقت بررسی کنم، سخن به درازا میکشد. (توحید مفضل، ص۱۲۹)