تفسیر سوره کوثر

مروری بر مطالب این جلسه:

تاریخ سخنرانی: 05-11-1398

خلاصه موارد مطرح شده در این سخنرانی:

کوچکترین سوره قرآن کریم سوره مبارکه کوثر می باشد. لکن معانی بسیار غنی و پر محتوایی دارد و یکی از معجزات صریح قرآن کریم و پیشگویی بزرگ قرآن کریم است که در این سوره ذکر شده است.

در کتاب ثواب الاعمال مرحوم شیخ صدوق(ره) از امام صادق علیه السلام روایت شده است که فرمودند: "مَنْ كَانَ قِرَاءَتُهُ إِنّا أَعْطَيْناكَ اَلْكَوْثَر فِي فَرَائِضِهِ وَ نَوَافِلِهِ سَقَاهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْكَوْثَرِ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ كَانَ مُحَدَّثُهُ عِنْدَ رَسُولِ اَللَّهِ ص فِي أَصْلِ طُوبَى" هر کس که در نمازهای واجب یا مستحب بعد از سوره حمد، سوره کوثر را بخواند، خداوند متعال او را در قیامت از حوض کوثر سیراب می فرماید و محفلش با رسول خدا(ص) زیر درخت طوبی خواهد بود.

معنای مفردات آن:
إنّا = إن + نا: قطعاً ما (ما، از باب تعظیم است. می‌خواهد عظمت فاعل را برساند) 
أَعْطَيْنَا: از عطی می آید. در قاموس قرآن کریم آورده است عطاء و عطيّه هرچند مخصوص به صله و بذل و احسان است ولى در قرآن هم در بذل و هم در مطلق دادن چيزى بكار رفته است.
در سوره ص آیه ۳۹ هم به کار رفته است. "هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيْرِ حِسَابٍ . [گفتيم] اين بخشش ماست [آن را] بي‏شمار ببخش يا نگاه دار"

ما به تو بخشیدیم (می توانی ماضی محقق الوقوع بگیری یعنی بزودی اتفاق افتد) یعنی این بخشش را اراده کردیم که به تو داده شود و تو بزودی آثار این بخشش را خواهی دید.

واژه کوثر را می فرمایند مبالغه ی در کثرت است یعنی خیلی خیلی زیاد.
زمخشری (از علمای اهل سنت) می‌گوید یعنی چیزی که کثرت آن فزون از حد است.
مفردات راغب: یعنی تا آخرین حد زیادی.
در کتاب اقرب الموارد: یعنی زیادی از هر چیزی.
طبرسی صاحب کتاب مجمع البیان: کوثر چیزی است که کثرت از شأن آن است و کوثر خیر کثیر است.

پس تا اینجا معنای آیه می شود "ما به تو خیر کثیر بخشیدیم".

باید دید چرا خداوند متعال این کار را کرده و چه اتفاقی افتاده است، که در ادامه به آن خواهیم رسید.

فَصَلِّ = ف + صل: پس نماز بگزار.
اصل معنای لغت صلّ برای دعا کردن است اما در قرآن با قرینه، در معنای نماز گزاردن آمده است. پس می‌شود نماز بگزار برای پروردگارت به خاطر اینکه به تو کوثر داده است.
(توجه: اگر می‌خواهید وقتی حاجتتان برآورده می شود و وقتی چیز خوبی خداوند به تو اعطا کرد استمرار داشته باشد و زیادتر شود، نماز شکر بعد از آن بخواند)

"انْحَرْ" در لغت چند معنا دارد. به معنای قربانی کردن، به معنای بالای قفسه سینه (گلو، محل گردنبند)، اول روز، اول ماه، استقبال کردن، موقع نماز تکبیر گفتن که در واقع از قبله استقبال کردن گفته شده است. بلند کردن دستها به موازی گوشها (نوک انگشتان دست کنار لاله ی گوش قرار بگیرد که نحوه صحیح هنگام تکبیر گفتن است) در هنگام تکبیر گفتن که در نماز مستحب است ولی ثواب نماز را زیاد می کند.

در تفسیر نور الثقلین ذیل سوره کوثر دارد که اَصبَغ بن نُباته که از صحابی امیرالمومنین(ع) است روایت می کند که آن حضرت فرمودند چون این سوره نازل شد، پیامبر(ص) به جبرئیل(ع) فرمود این نحر که خداوند مرا بدان فرمان داده چیست؟ جبرئیل(ع) گفت که منظور قربانی کردن نیست. ولی به شما امر می کند که هرگاه خواستی تکبیرة الاحرام نماز را بگویی دستانت را بلند کن و بگو الله اکبر و هرگاه رکوع کردی و سر از آن برداشتی و چون سجده کردی و سر از سجده بلند کردی دستانت را در برابر قبله بلند کن که اگر چنین کردی، این عین نماز من و ما فرشتگان در آسمانهای هفتگانه است و این زینت هر چیزی شمرده می شود. همانا آرایش و زینت نماز بلند کردن دستها به هنگام تکبیر است.

جمیل بن درّاج‌ می گوید که به امام صادق(ع) عرض کردم که "فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَانْحَرْ"  به چه معناست. حضرت به دست مبارکش اشاره کرد و فرمود این گونه. یعنی در تکبیرة الاحرام نمازش به قبله رو نموده و دست‌هایش را تا روبروی صورتش بالا ببرد.

از این روایت بر می آید که این کار ثواب داشته و مستحب است و برای تکبیر و رکوع و سجود خوب است انسان الله اکبر را با بلند کردن دستها بگوید.

إنّ: قطعاً (هم برای تحقیق می آید. یعنی محققاً اینگونه هست و هم برای تعلیل می آید یعنی به علت اینکه)
این آیه علت بخشیدن کوثر را می فرماید.

شَانِئ : شخص کینه ورز، دشمن
أبتر: به معنی کسی که فرزند ندارد. در فارسی گفته می شود اجاقش کور است.

إِنَّ شَانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ: قطعاً دشمن تو خودش (هُوَ برای تاکید آمده) ابتر است.

پس ما به تو کوثر را بخشیدیم و دو عمل نماز و آن تکبیر با بلند کردن دست را انجام بده به خاطر اینکه دشمن تو نسلش منقطع می‌شود نه تو و با این کوثری که به تو دادیم جلوی انقطاع نسل تو را گرفتیم. 
پس توجه شود که کوثر به معنای حضرت زهرا(س) نیست و این تصور اشتباه است.

[بیان شأن نزول این آیات از کتاب قاموس قرآن جلد 6 صفحه 95 که از مجمع البیان نقل کرده است]

در کتاب تفسیر المیزان مرحوم علامه می فرماید تا ۲۶ قول آورده اند که کوثر به چه معناست و ۱۵ قول هم خودش آورده و فرمود باید دید کدام یک از این اقوال صحیح است.
کتاب قاموس قرآن از ابن عباس آورده است که کوثر به معنای خیر کثیر است و لذا شامل همه اینها می شود. اما به نظر من و آن طور که علامه طباطبایی(ره) هم فرموده است کوثر همه اینها نمی تواند باشد. کوثر باید چیزی باشد که ضد ابتر باشد و ضد انقطاع نسل باشد تا دشمن خنس و ناامید شود.

فخر رازی که یک دانشمند اهل سنت متعصب است در جلد ۳۲ صفحه 124 بعد از آوردن چند قول می گوید: "اما قول سوم این است که این سوره به عنوان رد بر کسانی نازل شده که عدم وجود اولاد را بر پیامبر اکرم(ص) خرده می‌گرفتند. بنابراین معنی سوره این است که خداوند به او نسلی می دهد که در طول زمان باقی می ماند. ببین چه اندازه از اهل بیت را شهید کردند در عین حال جهان مملو از آنها است. این درحالی است که از بنی امیه شخص قابل ذکری در دنیا باقی نمانده است. سپس بنگر و ببین چقدر از علمای بزرگ در میان آنها از این نسل خیر کثیر هستند. مانند باقر(ع) و صادق(ع) و رضا(ع) و نفس زکیه (فرزند امام مجتبی(ع) که توسط منصور دوانیقی -لعنت الله علیه- به شهادت رسید) و غیره."

آنچه که بر می آید خداوند اعطای کوثر کرده است منظور خیر کثیر ای است که از ناحیه آن حضرت (س) انتشار می یابد و پنج فرزند که یکی در حادثه آتش زدن درب خانه به شهادت رسید، از آن حضرت(س) به وجود آمد. امام حسن(ع)، امام حسین(ع)، حضرت زینب(س) و حضرت ام کلثوم(س) و از امام حسین(ع) امامان معصوم دیگر بوجود آمده است که مادر همه اینها حضرت صدیقه طاهره(س) است و حالا امام دوازدهم که غایب است و واسطه فیض خلق و خدا هست و خداوند بواسطه او به مردم روزی می دهد و او هم ادامه این کوثر است.
کثرت پیروان پیامبر(ص) را امروزه مسلمانان را در جهان می‌بینیم که در مناره ها و مساجد گواهی بر رسول خدا (ص) می دهند و شهادتین را می گویند. در نیجریه که اصلا مسلمان نداشت هم اینک حداقل ۲۰ میلیون مسلمان به واسطه شیخ زکزاکی به وجود آمده و در کشورهای غربی گسترش اسلام روز به روز رو به افزایش است و اسم پیامبر اسلام(ص) در بسیاری از مناطق جهان گسترش پیدا کرده است.
در مصر که هیچ ایرانی را در آن راه نمی دهند شیعه روز به روز در حال گسترش است و این خیر کثیر است.