امام صادق(ع): در اسرار و حكمتهاى نهاده شده در خرطوم فيل تأمل كن. خرطوم در گرفتن گياه و آب و خوردن آنها كار دست را مىكند. اگر [چنين آفريده نمىشد و] خرطوم نداشت، هيچگاه قادر نبود كه چيزى از زمين برگيرد و بخورد، زيرا فيل مانند ديگر چهارپايان نيست كه گردنى دراز داشته باشد و آن را به سوى غذا دراز كند.
مقالات شنبه 7 تیر
امام صادق(ع): «اى مفضّل! در چگونگى تركيب اعضاى صورت چهارپا بينديش. چشمانش در پيش نهاده شده تا مقابلش را نيك بنگرد، به ديوارهاى نخورد و در چالهاى نيفتد. شكاف دهانش در زير است و اگر شكاف دهانش همانند انسان در روى چانه مىبود، نمىتوانست كه از روى زمين چيزى بخورد.
نمىبينى كه انسان با دهانش چيزى بر نمىگيرد، بلكه با دست در دهان مىگذارد؟ اين امر نشانه تكريم و بزرگداشت انسان در ميان ساير خورندههاست. از آنجا كه چهارپا دستى مناسب براى خوردن گياه و سبزه ندارد، شكاف و بريدگى دهان در زير آفريده شده تا گياه را [بهراحتى] به دهان گيرد و بخورد. نيز پوزههاى دراز به آنها داده شده كه گياه دور و نزديك را بخورند.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۹۵)
مقالات یکشنبه 25 خرداد
راستى چرا در آفرينش سگ اين مهرورزى و مهربانى نهاده شده است؟ آيا جز براى آن است كه سگ نگاهبان آدمى باشد؟ براى آن، نيشهاى برنده …
مقالات شنبه 17 خرداد
امام صادق(ع): «همچنين اگر درندگان، با عقل و هوش بودند و عليه مردم يكدست و هماهنگ مىگشتند، هر آينه [در اندك زمانى] مردم را به عجز و ناتوانى مىكشانيدند. راستى اگر شيران، ببران، پلنگان و گرگان همه عليه مردم متّحد و همدست مىگشتند، چه كسى ياراى رويارويى و مقابله با آنان را داشت؟
نمىبينى كه از اين امر باز داشته شدند و به جاى آنكه آدميان از قدرت آنها بهراسند، آنها از جايگاههاى آدميان مىهراسند و كناره مىگيرند و براى طلب روزى [غالبا] در شبها ظاهر مىشوند و از جايگاه خود بيرون مىآيند؟ آنها با تمام توان و قدرتى كه دارند، از آدمى سخت در هراس و وحشتند و اگر نبود [كه آنها بىعقل و انديشه و بدون درك آفريده شدهاند] هر آينه بر آدميان بر مىجستند و در مساكنشان كار را بر ايشان دشوار مىگردانيدند.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۹۴)
مقالات شنبه 10 خرداد
«آيا الاغ را نمىبينى با اينكه اسب را از كارهاى دشوار معاف و در رفاه مىبيند، اما چگونه در آسياب كردن و بار بردن تسليم انسان است؟ و شتر را نمىبينى كه با آن قدرتى كه چند مرد قوى از عهدهاش بر نمىآيند، چگونه در برابر طفلى خُرد سر تسليم فرود مىآورد و منقاد مىشود؟…
مقالات شنبه 3 خرداد
«تکراری شدن» خیلی چیزها باعث میشود در نظر بعضی افراد وجود آن موضوعاتِ تکراری، بدیهی و کمارزش بهنظر برسد. مثلا کمتر به این اندیشیدهایم که چرا تعداد پاهای انسان و سایر موجودات، جفتجفت است و اگر چنین نبود چه پیش میآمد؟! در حالی که اگر به ادعای بعضی، آفرینش هستی بدون سازنده و آفریننده باشد، این اختلالات و امثال آن باید به وفور در مخلوقات دیده شود، اما چنین نیست!
این موضوع نیز یکی دیگر از ظرافتهای آفرینش است که امام صادق(ع) آن را اینطور مورد اشاره قرار میدهند:
«به پاى حيوانات بنگر كه چگونه جفتجفت است تا براى راه رفتن مناسب باشد. اگر پاها فرد مىبود مناسب نبود، زيرا كسى كه راه مىرود هنگامى كه پاهايش را [براى حركت] بر مىدارد، بر پاهاى ديگر تكيه مىكند. موجودى كه [چون انسان] دو پا دارد، در اين وقت يك پا را بر مىدارد و بر پاى ديگر تكيه مىكند. حيوانى كه چهار پا دارد، دو پا را بر مىدارد و بر دو پاى ديگر تكيه مىكند.
ليكن اين برداشتنها و گذاردنها بر عكس است [يعنى يك پا از جانبى و پاى ديگر از جانب ديگر، يكى از پس و يكى از پيش] و چنين نيست كه دو پاى جلو را بردارد و بر دو پاى عقب تكيه كند؛ زيرا در اين حالت بر زمين ثابت نمىمانند، چنانكه اگر دو پايه تخت و كرسى را بردارند بر زمين نخواهند ایستاد. در نتيجه از دستها [كه در جلو است] دست راست و از پاها پاى چپ را بر مىدارد، بار ديگر دست چپ و پاى راست و به همين ترتيب راه مىرود و بر زمين مىماند و در هنگام راه رفتن بر زمين نمىافتد.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۹۲)
مقالات شنبه 20 اردیبهشت
امام صادق(ع) در ادامه فراز قبل که به چهارپایان اشاره داشت، این بار به پرندگان و جوجههای آنان پرداخته و تدابیر خداوند متعال در تغذیه نوزادان گونههای مختلف آنان را اینطور توضیح میدهند:
«همچنين ديدهاى كه بسيارى از پرندگان؛ مانند مرغ، كبك، تيهو و ماكو پس از آنكه از تخم بيرون مىآيند در پى دانه مىافتند، امّا جوجههاى ضعيف؛ مانند: جوجه كبوتر، كبوتر كوهى و نوعى پرنده سرخ رنگ توان برخاستن ندارند. در مقابل در نهاد مادرانشان چنان مهر و شفقتى نهاده شده كه دانهها را در چينهدان خود جمع كرده بتدريج در دهانشان مىگذراند تا وقتى كه جوجهها [قوت يابند و] مستقل شوند [و خود بتوانند در پى غذا بگردند.] از اين لحاظ مىبينى كه به كبوتر همانند مرغ جوجههاى زياد داده نمىشود تا مادر بتواند جوجهها را بزرگ كند و از بين نروند، پس هر دو از تدبير و حكمت خداى لطيف و خبير بهرهمندند» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۹۲)
مقالات شنبه 13 اردیبهشت
اصولا ناتوانی نوزاد انسان در حرکت کردن، مسئلهای است که با درایت و مراقبت مادر پوشش داده میشود و به نوزاد آسیبی نمیرسد، اما در چهارپایان اینطور نیست. از این رو خداوند حکیم شرایط را در چهارپایان به گونهای تغییر داده است که باز هم به نوزاد آسیبی نرسد و علیرغم عجز مادر از حمل نوزاد و دیگر مراقبتها، نوزاد خود قادر به حرکت باشد و فرآیند حیات و رشد خود را با موفقیت طی نماید. امام صادق(ع) در این خصوص، اینطور به مفضل بن عمر توضیح میدهند:
«اكنون به چهارپايان بنگر كه چگونه [بلا فاصله پس از تولد] خود برپا مىايستند و در پى مادر خود مىروند و مانند بچه انسان نيستند كه به برداشتن، حمل كردن و تربيت و سرپرستى نيازمند باشند. به خاطر آنكه مادران اين حيوانات همانند آدمى نيستند كه از دانش و توان رفق و سرپرستى بهرهمند باشند و دستان و انگشتان مناسب اين كارها را ندارند در نتيجه به اولادشان چنان قدرتى داده شده كه [پس از تولد بىآنكه به حمل و سرپرستى مادر نيازمند باشند] مستقلانه و خود به خود بر پاى ايستند.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۹۱)
مقالات یکشنبه 7 اردیبهشت
آیا تا کنون به تناسب اعضای بدن هر دسته از جانوران با نحوه تغذیه آنها توجه کردهاید؟ در همه گونههای جانوری، تطابق عجیبی بین غذای مورد مصرف و اندامهای جانوران وجود دارد. حقیقت جالبی که امام صادق(ع) آن را اینطور مورد اشاره قرار میدهند:
مقالات یکشنبه 31 فروردین
أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِی الْأَرْضِ؛ آيا نديدی كه خداوند آنچه در زمين است مسخّر شما كرد؟ (حج/۶۵)
قبلترها به آیاتی که ماه و خورشید و... را مسخر انسان معرفی نموده بود صحبت کردیم و گفتیم مراد از در تسخیر انسان بودن آنها، «در خدمت انسان بودن آنها» است. اینک این حقیقت را درباره حیوانات از زبان امام صادق(ع) میشنویم و میبینیم چطور خداوند متعال خصوصیات آنها را طوری تنظیم نموده که بشر قادر به بهره بردن از آنها باشد:
«اينك در بدن چهارپايان بنگر كه مانند جسم انسان از گوشت و استخوان و رگ و عصب پديد آمده و به آنها نيز همانند انسان گوش و چشم داده شده تا بتوانند نياز آدمى را برآورند. اگر كر و كور بودند انسان از آنها بهرهمند نمىگشت و با آنها نيازهايش رفع نمىشد. اما از فكر و ذهن و انديشه و عقل محروم شدهاند تا در برابر كارهاى سختى كه گاه انسان از آنها مىكشد و بارهاى گرانى که بر آنها مىنهد شانه خالى نكنند و از انجام كار و بردن بار امتناع نورزند.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۹)
مقالات شنبه 23 فروردین
امام صادق(ع) در جلسه دوم گفتوگو با مفضل بن عمر، آفرینش حیوانات را مورد توجه قرار داده و با مقایسه جسم حیوانات با عروسکهای دستساز آن زمان، وجود صانع متعال را اینطور نتیجهگیری میفرماید:
«در ساختار و شكلدهى بدنهاى آنها انديشه كن. مانند سنگ سخت نيست. زيرا اگر چنين باشد در وقت كار كردن و حركت نمودن انعطافپذير نيست. نيز بسيار نرم و سست نيست كه بر پاى خود نايستد، بلكه از گوشت نرم است. در ميان گوشتها استخوانهاى سخت و با صلابت آفريده شده و با عصب و عروق و ريشهها همه به هم پيوند خوردهاند. نيز بر روى آنها پوست محكمى به عنوان محافظ، تمام بدن را فرا گرفته است.
برخى براى ساختن مجسمه، چوبهايى را با ريسمان به پارچه مىبندند و روى همه را صمغ مىمالند. اين كار همانند آن است كه ما شرح داديم. چوبهاى سخت به منزله استخوانها، پارچههاى نرم در حكم گوشت، ريسمانها به مثابه عصب و عروق و آن صمغ به منزله پوست است.
اگر مىشود كه حيوان زنده خودبهخود به وجود آيد، اين مجسمه دستساز هم خودبهخود و بدون سازنده پديد مىآيد، اما اگر آفرينش خودبهخودى و بىآفرينشگر را در اين مجسمهها نمىپذيريد، به طريق اولى نبايد در حيوانات زنده [و بهمراتب پيچيده و منظمتر] چنين سخن فاسدى را معتقد گرديد.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۸)
مقالات یکشنبه 17 فروردین
امام صادق(ع): «از آنجا كه خداوند حكيم و والامرتبه، مرد را قيّم و مراقب زن قرار داده و زن را تابع و جفت او گردانيده، به مرد ريش داد تا عزت و جلالت و هيبت او افزوده شود و به زن نداد تا زيبايى صورت، شادابى، طراوت و ظرافت او كه براى خوشى و زناشویی آنان مناسبتر است، نگاه داشته شود. آيا نمىبينى كه حكيم و تدبيرگر هستى چگونه همه چيز را حكيمانه و پرصواب آفريده و با حكمت و اندازهاى دقيق به قدر نياز و مصلحت مىدهد و مىگيرد؟» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۵، با اندکی تصرف)
مقالات شنبه 9 فروردین
اصولا انسان دوست دارد بهرهمندی خود از رفاه و لذت را به حداکثر ممکن برساند و بهواقع در این مسیر نمیتوان حد و انتهایی برای خواستههای او متصور شد! حال این میل سیریناپذیر اگر با نیاز و محرومیتهایی توام شود، منجر به تلاش و تکاپو میگردد؛ اما اگر این اشتهای بیانتها با احساس بینیازی همراه شود، این موجود ماجراجو به امید کشف هیجانی تازه برای زندگی، دست به طغیان و سرکشی میزند.
این حقیقت بارزی است که خداوند نیز با صراحت تمام در آیات ۷ و ۸ سوره علق به آن اشاره نموده است: كَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَيَطْغَى أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَى؛ حقا كه انسان سركشى مىكند، همينكه خود را بىنياز بپندارد!
از این رو خداوند متعال برای مهار این تمایلات بیانتها، زندگی انسان را با چالشهایی درآمیخته که توضیح آن را در این فراز از فرمایشات امام صادق(ع) به مفضل بن عمر میخوانیم:
«اگر هيچ درد و رنجى به انسان نرسد، چگونه از فساد و فحشا دور ماند؟ در برابر خداى جلوعلا فروتنى ورزد و با مردم مهربان باشد؟ نمىبينى هرگاه كه انسان دچار درد و دشوارى مىگردد خاضع و فروتن مىشود، به سمت خداى جلوعلا مىرود، از او طلب سلامتى مىنمايد و دستش را براى صدقه دادن مىگشايد؟» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۴)
مقالات شنبه 2 فروردین
توقف رشد بدن موجودات، از جمله حقایقی است که علیرغم تاملبرانگیز بودن، کمتر مورد توجه قرار میگیرد. انسان و سایر موجودات همواره در طول حیات خود در حال تغذیه هستند، اما رشد جثه آنها از جایی به بعد متوقف شده ثابت میماند! این نکته قابلتاملی است که دلیل آن را حضرت صادق(ع)، اینطور به مفضل بن عمر گوشزد میفرمایند:
«اگر تدبير و حكمتى در كار نيست، چرا با اينكه حيوانات دائما تغذيه مىكنند، اما بدن آنها هميشه رشد نمىكند بلكه رشد آنها پايان و حدى دارد و پس از آن مىايستد و از آن حد نمىگذرد؟! حكمت و تدبير اين امر آن است كه بدنهايشان گذشته از بزرگى و كوچكى، مقدارى خاص داشته باشد. در نتيجه رشد مىكند و به مرز كه رسيد رشد آن متوقف مىگردد و بيشتر نمىرود. اما با اين همه، تغذيه ادامه دارد. اگر همواره در حال رشد باشند، بدنها بسيار بزرگ مىشوند و اندازهها از كنترل و حساب خارج مىشود و هيچكدام حدى ندارند كه با آن، شناخته شوند.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۴)
مقالات شنبه 25 اسفند
آیا تا به حال به شباهت زیاد موجود بین افراد هر نوع از جانوران دقت کردهاید؟ بهسختی میتوان آنها را از هم تشخیص داد. اما هرگز چنین شباهتی را بین انسانها نمیتوان دید!
مقالات شنبه 18 اسفند
بخش بعدی فرمایشات امام صادق(ع) به مفضل بن عمر، به دو قسمت تقسیم میشود. قسمت اول درباره نیاز آدمی به آب و نان است و قسمت دوم درباره آمیخته با زحمت بودن طبخ و تهیه نان (و دیگر احتیاجات زندگی). لذا ضمن بیان دلیل زحمت بردن تهیه نان، به حقیقت قابلتاملی نیز تصریح میفرمایند که مسئله «آفاتزا بودن بیکاری» است:
«اى مفضّل! بدان كه نان و آب اصل و رأس معاش و زندگى انسان به شمار مىروند. به حكمتها و تدابير نهفته در آنها بنگر. نياز آدمى به آب شديدتر از نيازش به نان است؛ زيرا شكيبايى او بر گرسنگى بيش از صبر او در تشنگى است. اين به خاطر آن است كه بدن انسان به آب بيشتر از نان محتاج است. آدمى براى نوشيدن، شستن خود و لباس [و ظروفش] و سيراب كردن حيوانات و آبيارى مزرعه به آب نيازمند است. به خاطر اين نيازهاى فراوان، آب بهراحتى در دسترس قرار گرفته تا انسان براى خريدن و به دست آوردن آن در دشوارى و رنج فراوان نيفتد.
اما نان جز با رنج و مشقت و تلاش و حركت به دست نمىآيد تا انسان [به كسب حلال مشغول شود و] به خاطر بيكارى و بطالت در سرمستى و فساد غوطهور نگردد. آيا نمىبينى كه طفل را با اينكه به سن آموزش نرسيده است نزد مربى مىگذارند تا از بازى و فسادى كه چه بسا او و خانوادهاش را در امر ناگوارى بيفكند، به دور ماند؟ انسان نيز اين گونه است. اگر مشغول نباشد بر اثر سرمستى و خوشحالى و بيكارى، باعث زيان خود و نزديكانش مىگردد. براى درك اين واقعيت به كسانى بنگر كه در ثروت، رفاه، بىنيازى و خوشى بزرگ شدهاند. و ببين كه كارشان به كجا كشيده مىشود.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۲، با اندکی تصرف)
مقالات یکشنبه 12 اسفند
خوردن، پوشیدن، مداوای بیماری و... منافعی هستند که انسان در پی آنهاست، اما این بهرهمندیها همواره در گروی زحمت و تلاشاند و بیزحمت نمیتوان به آنها دست یافت. علت این حقیقت را امام صادق(ع) اینطور زیبا و ساده به مفضل بن عمر توضیح دادهاند:
«اى مفضّل! از آفرينش و آمادهسازى حكيمانه و مدبرانه اشيا براى رفع نياز انسان درس عبرت بگير. براى او غلّات و حبوبات آفريده شده است. در نتيجه بايد آنها را آرد كند، آرد را خمير گرداند و با آن نان و غذا بپزد. براى پوشاكش پشم آفريده شده و او بايد آن را بزند، بريسد و ببافد. براى او درخت آفريده شده و او بايد آن را در زمين بكارد، آب دهد و به آن برسد و از آن بهره گيرد. داروها براى درمانش پديد آمده و او بايد آنها را [از زمين] برگيرد، با مواد ديگر آميخته نمايد و داروى شفا بخش بسازد. ديگر اشيا نيز همينگونه آفريده شده است.
بنگر كه چگونه تمام نيازهاى ضرورى انسان آفريده شده، ولى انسان بايد براى دسترسى به آنها قدرى تلاش و حركت كند [تا بركت يابد]. اين به سود و صلاح اوست؛ زيرا اگر اين اشيا بدون هيچ كار و تلاش و حركتى نيازهاى او را بر مىداشتند، همواره در وادى سرمستى و طغيان سقوط مىكرد و چه بسا دست به اعمالى مىزد كه خود را نيز هلاك كند. اگر تمام نيازهاى انسان آماده و كافى بود، براى او زندگى هيچ مزه و لذتى نداشت و گوارا نبود. چنان كه مىبينى اگر كسى چند صباحى نزد عدهاى مهمان باشد و آنان غذا، نوشيدنى و ديگر نيازهايش را برطرف كنند، هر آينه از بيكارى آزرده مىشود و با خود منازعه و ناسازگارى مىكند كه بايد به كارى مشغول گردد. حال اگر انسان در تمام عمر براى تحصيل مايحتاج خود به هيچ تلاش و حركتى نياز نداشته باشد، كار به مراتب دشوارتر و ناگوارتر مىگردد.
پس حكمتى عظيم و تدبيرى سترگ در اين است كه نيازهاى انسان با حركت و قدرى تلاش به دست آيند تا از سويى بيكارى او را در دشوارى نيفكند و از سوى ديگر نتواند كه در پى چيزى باشد كه به او نمىرسد و يا اگر برسد به سود او نباشد.» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۱)
مقالات شنبه 4 اسفند
امام صادق(ع) در فراز دیگر فرمایشات خودبه مفضل بن عمر میفرمایند: «اى مفضّل! در اين اشيا و موجودات در عالم كه رافع نياز انسان هستند انديشه كن. خاك براى ساختن بنا، آهن براى استفاده در صنعت، چوب براى ساختن كشتى و جز آن، سنگ براى آسياب و جز آن، مس براى ساخت ظروف، طلا و نقره براى معامله و ذخيرهسازى ثروت، حبوبات براى غذا، ميوهها براى استفاده و لذت، گوشت براى خوردن، بوى خوش براى تلذذ، داروها براى بهداشت و درمان، حيوانات و چهارپايان براى حمل بار، هيزم براى سوزاندن، خاكستر براى ساروج (نوعی مصالح ساختمانی) ساختن و رمل (ریگ) براى فرش زمين آفريده شد.
راستى مگر انسان مىتواند اين همه و جز آن را در شماره آورد؟! آيا اگر كسى وارد يك خانه شود و تمام اشياى مورد نياز مردم را در آنجا بيابد، مىپندارد كه اين آفرينش [و هماهنگى و گردآورى] بىهدف و خود به خود باشد؟ چگونه كسى به خود اجازه مىدهد كه اين همه تدبير عالم و اشياى مهيا و هماهنگ را كار طبيعت بداند؟» (شگفتیهاى آفرينش (ترجمه نجفعلی میرزایی بر توحيد مفضل)، ص۸۰)
آری، واقعا خالق زمینآفرین، آن را مخزنی غنی و بزرگ از انواع امکانات نموده است! اما عظمت و ارزش امکانات موجود در آن را زمانی بهتر میفهمیم که توجه کنیم این کره خاکی بعد از اینهمه زمان که از پیدایشش میگذرد، هنوز که هنوز است از برآوردن احتیاجات انسان امروز عاجز نیست و مایحتاج لازم برای تولید پیشرفتهترین تجهیزات را نیز در خود دارد! بهنحوی که اینهمه سازه امروزی از جمله کامپیوتر، تجهیزات پزشکی، فضاپیما و بسیاری موارد دیگر، همه با امکانات موجود در همین زمین ساخته شدهاند، نه سیارات و کرات دیگر! و این مصداق کامل همان خانهای است که امام صادق(ع) به آن اشاره فرمود.
مقالات شنبه 27 بهمن
همانطور که هفته قبل از بیانات امام صادق(ع) آموختیم، اگر انسان به طول عمر و بقاى خود اطمينان داشته باشد، در درياى لذات و معاصى غرق مىگردد و به اين اميد آن كه در پايان عمر توبه خواهد نمود، همواره در رسيدن به شهوات خواهد کوشید. از این رو خداوند هم این اطمینان خاطر را به کسی نداده و هیچکس هیچگاه خود را از مرگ ایمن نمیبیند.
مقالات یکشنبه 14 بهمن
از این رو اگر انسان به قول معروف فقط «در جوانی جوانی کند» و برای آینده مادی و معنوی خود برنامه و تلاشی نداشته باشد، طبیعی است که نتواند با خاطری آسوده به آینده امیدوار باشد. خطری که امام صادق(ع) اینطور درباره آن هشدار میدهند:
مقالات شنبه 6 بهمن